Julia Berenice

Julia Berenice
	28 - ?
	Buste Julia Berenice
Vader	Herodes Agrippa I
Moeder	Cypros
Dynastie	Herodianen
Broers/zussen	Herodes Agrippa II, Mariamne, Drusilla
Partner	Marcus Julius Alexander (41); Herodes van Chalkis; Polemon van Pontus; Titus
Kinderen	Berenicianus, Hyrcanus
	Bron: Flavius Josephus, Juvenalis, Nieuwe Testament
Portaal	Romeinse Rijk

Julia Berenice (28 - ? na Chr.), meestal kortweg aangeduid als Berenice, was de dochter van Herodes Agrippa I en Cypros. Evenals de andere leden van de familie van de Herodianen bezat zij het Romeins burgerrecht. Zij is vooral bekend geworden vanwege haar relatie met de latere keizer Titus en vanwege haar vermelding in het Nieuwe Testament. In historische bronnen wordt Berenice nogal eens aangeduid als koningin, hoewel zij dat feitelijk nooit geweest is.

Eerste twee huwelijken

Het eerste huwelijk van Berenice was met Marcus Julius Alexander, de broer van Tiberius Julius Alexander en de zoon van Alexander de Alabarch, een van de rijkste en belangrijkste leiders uit de Joodse gemeenschap in Alexandrië. Het huwelijk werd voltrokken in 41 na Chr. Kort daarna overleed Marcus echter.

Nog voor het einde van 44 na Chr. huwde Berenice haar oom Herodes van Chalkis. Bij hem kreeg zij twee zonen: Berenicianus en Hyrcanus. Herodes van Chalkis had zelf al een oudere zoon uit een eerder huwelijk: Aristobulus van Chalkis.

Derde huwelijk en de relatie met Herodes Agrippa II

Na de dood van Herodes van Chalkis in 50 na Chr., woonde Berenice lange tijd bij haar broer Herodes Agrippa II, die haar overleden echtgenoot opvolgde als koning van Chalkis. Er gingen geruchten dat Agrippa en Berenice een seksuele relatie hadden, wat zowel in Joodse als Romeinse kringen als incestueus werd gezien en waar schande van gesproken werd.

Vermoedelijk vanwege deze geruchten ging Berenice een derde huwelijk aan met Polemon van Pontus. Polemon lijkt daarbij vooral aangetrokken te zijn door Berenices grote rijkdom. Al snel verliet Berenice Polemon echter en keerde zij terug naar Agrippa, waardoor de geruchten dat broer en zus een seksuele relatie onderhielden alleen nog maar hardnekkiger werden.

Nieuwe Testament

Het is in deze periode van Berenice's leven dat zij in het Nieuwe Testament genoemd wordt. Aan de zijde van Herodes Agrippa II, die door Porcius Festus om advies is gevraagd, hoort zij een redevoering van de apostel Paulus aan (60 na Chr.). Lucas schildert hen in Handelingen 26 af als een koning en koningin, wat door sommige uitleggers gezien wordt als een spottende verwijzing naar de incestueuze relatie die Agrippa en Berenice zouden hebben.

Joodse Opstand

Bij het uitbreken van de Joodse Opstand bevond Berenice zich in Jeruzalem. Daar probeerde zij de groeiende onlusten de kop in te drukken door Gessius Florus, de toenmalige procurator van Judea, te smeken niet bovenmatig hard op te treden tegen de Joodse bevolking. Florus negeerde haar smeekbede echter. Daarop deed Berenice haar beklag bij Cestius Gallus, de gouverneur van Syrië, aan wie Florus verantwoording verschuldigd was.

Ondertussen was ook Agrippa naar Jeruzalem gekomen. Samen probeerden Agrippa en Berenice tevergeefs de gemoederen te bedaren. Toen bij onlusten het paleis van Agrippa en Berenice in brand gestoken werd, ontvluchtten Agrippa en Berenice de stad. Zij trokken zich terug in Berytus (het huidige Beiroet) in het koninkrijk Chalkis.

Relatie met Titus

In de onrustige periode die aanbrak na de dood van keizer Nero, koos Berenice de kant van Vespasianus. Zij ondersteunde zijn greep naar het keizerschap met financiële middelen. Rond diezelfde tijd raakte Vespasianus' zoon Titus, die ± 10 jaar jonger was dan Berenice, onder de indruk van Berenice's schoonheid. De twee begonnen een relatie.

In Rome werd de relatie van Titus en Berenice met argusogen bekeken. Vermoedelijk is dit ook de reden dat Berenice Titus niet vergezelde toen hij in het jaar 71 terugkeerde naar Rome, nadat hij Jeruzalem had verwoest en zo een einde had gemaakt aan de Joodse Opstand. Toen Titus enkele jaren later terugkeerde naar Syrië, beweerden boze tongen dat Berenice de werkelijke reden van zijn terugkeer was. Toen Titus in 75 opnieuw naar Rome terugkeerde, vergezelde Berenice hem wel. Het leek erop dat zij uiteindelijk Titus' (nieuwe) vrouw zou worden.

In 79 volgde Titus zijn vader op als keizer van het Romeinse Rijk. Berenice werd inmiddels spottend 'de nieuwe Cleopatra' genoemd, een verwijzing naar de relatie tussen Marcus Antonius en Cleopatra VII, die door Octavianus werd aangegrepen om met Marcus Antonius af te rekenen. Titus begreep dan ook goed dat zijn relatie met Berenice politieke risico's met zich meebracht. Daarop verbrak hij de relatie en verbande hij Berenice uit Rome. Er zijn aanwijzingen dat Berenice twee jaar later alsnog terugkeerde naar Rome en dat Titus en zij elkaar in het geheim nog weleens ontmoetten, overigens zonder dat dit Titus' reputatie schaadde.

Het is niet duidelijk hoelang Berenice hierna nog geleefd heeft. Ook het waar en hoe van haar dood zijn onbekend.

Berenice in de kunst

De relatie van Titus en Berenice komt ook in de kunst naar voren. Dit was in de oudheid het geval in de Satiren van Juvenalis, waar Berenice het mikpunt van spot is. Vanaf de 17e eeuw staat Berenice in haar relatie met Titus als held centraal in de tragedie Bérénice van Jean Racine (1670), in Tite et Bérénice van Pierre Corneille en in een drama van Thomas Otway. Verder komt zij voor in ongeveer 15 opera's, waaronder een van Nicolò Piccinni (1764).